Naar (nieuwe) jaarlijkse traditie was er ook deze eerste zondag van september een IJzerbedevaart aan de toren in Diksmuide. Dit jaar blikten we terug op de vierde bedevaart in 1923, naar de geschonden graven in Oeren, bij Alveringem. Hierover schetste Kas Swerts, onderzoeker aan het ADVN en docent aan de KULeuven, de context en de betekenis van die bedevaart, die voor de eerste keer niet om een personencultus ging maar ‘de soldaat’ centraal zette.
De sprekers dit jaar waren Jago Kosolosky, Bieke Purnelle en Johan Leman die het respectievelijk over Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid hadden. Door omstandigheden konden twee van hen niet fysiek aanwezig zijn dus werd hun bijdrage in een videoboodschap gegoten.
De nestor dit jaar was Prof.Em. Frans Jos Verdoodt, oprichter van het ADVN, waar ik een langer gesprek mee kon voeren waaruit we verschillende fragmenten distilleerden die tijdens de bedevaart enkele speldeprikken kon uitdelen aan het aanwezige publiek: er werd effectief wel wat gemord over het onbestaande IJzertestament. Maar de voornaamste boodschap bleek in de staart te zitten, over de toekomst voor de bedevaarten, inhoudelijk.
Het lange gesprek in de binnen(moes)tuin van het ADVN, met cameraman Tom Van Torre, was een huzarenstukje om te monteren, het geheugen liet het op zijn gezegende leeftijd al eens afweten waardoor het inhoudelijk puzzelen werd. Maar het schetst een mooi beeld over zijn jeugd, carrière en engagement, waar het vandaan komt en wat het betekent.
The Field is a short film that retraces the steps of Frederick Walker on the night of october 8th to 9th 1918 when he suffered a gas attack in a field near Houplines. It left him visually impaired for the rest of his life. The film is currently ready for festival submissions so I cannot publish anything online yet, but feel free to ask for a private viewing or go check it out on filmfreeway shortly.
Some background information
Within the ‘Fictive Archive Investigations‘ group Philippe Black, Julian Walker and myself embarked on a common project, Borderlines and Frontlines, handing over the archival pieces and information to the others so each could work on a personal approach with other people’s materials.
My goal was to embark on a pilgrimage to the places where they had lived their ordeal, document that as precisely as possible and create new work from my personal perspective. I received a fragment of Frederick Walker’s war diary, some regiment information and two possible locations for the gas attack in Houplines as well as several addresses in Brussels and Eupen from the Beck family. The latter resulted in a series of pictures that accompanies Julians take on the material that Philippe handed him.
With the help of the Flanders Fields Museum, I got hold of more detailed information that could pinpoint the exact location of the gas attack. I spent a week in the area, figuring out the possible routes Frederick’s regiment must have followed and went on numerous nightly trips filming those spots. On the 9th of october 2022, exactly 104 years later, I was in the field where it all happened. Well, actually I documented the three locations: the two Julian had pointed me too and the one I discovered. I made ‘reconnaissance’ drawings of those places as they are now, just like my own great-grandfather Joe had done during his time when he was on the lookout with his friend Samuel. This resulted in an accordion fold sketchbook with three landscapes and with the nightly videofootage, I made a short film retracing the exact route I had finally discovered.
Back in the days when covid locked down our world, I answered a call from Claire Ducène who was looking for artists-researchers working in the field of history and archives, to start up a group project reflecting about the kind of work we did. After an extensive period of getting to know each other’s work through regular online presentations and conversations, we got an opportunity to create and present together at the Brussels institute for artistic research ISELP. With a group exhibition ahead of us, we started forging alliances within our group. In the summer of ’22 a residency at ISELP and La Métive brought most of us all physically together. The results of our individual and group efforts were presented at ISELP during a group exhibition that opened on January 25th 2023.
Here are some pictures of the exhibition, (read further underneath)
Pretty quickly in our presentation and research stage, I hooked up with Julian Walker and Philippe Beck connecting through our family histories that all had to do with the two world wars from last century. Julians grandfather Frederick was left with permanent damage to his eyesight due to a gas attack he suffered in a field in Houplines, near Armentière on 9 october 1918. Julian had previously investigated the matter, had documented the place and performed one of the songs of his grandfather. Philippe’s ancestors were situated in East Belgium, the German speaking part that was annexed to Belgium after WWI and reclaimed by Germany in WWII. His great-grandfather had left the area at the beginning of the war and worked for the german occupied government in Brussels, but also joined a resistance group. He had printed their pamphlets in his office. Meanwhile in Eupen, his grandfather and grandmother were enlisted in the German Wehrmacht and the labour service for the war effort. Another grandfather of underwent the same scenario but quickly deserted and joined the resistance too.
For my part, instead of diving into the Joe English history again, I presented the group the story and archival pieces of Molly English, which I explored earlier in ‘the outs and abouts of Molly English’.
We embarked on a common project, Borderlines and Frontlines, handing over the archival pieces and information to the others so each could work on a personal approach with other people’s materials.
My goal was to embark on a pilgrimage to the places where they had lived their ordeal, document that as precisely as possible and create new work from my personal perspective. I received a fragment of Frederick Walker’s war diary, some regiment information and two possible locations for the gas attack in Houplines as well as several addresses in Brussels and Eupen from the Beck family. The latter resulted in a series of pictures that accompanies Julians take on the material that Philippe handed him.
With the help of the Flanders Fields Museum, I got hold of more detailed information that could pinpoint the exact location of the gas attack. I spent a week in the area, figuring out the possible routes Frederick’s regiment must have followed and went on numerous nightly trips filming those spots. On the 9th of october 2022, exactly 104 years later, I was in the field where it all happened. Well, actually I documented the three locations: the two Julian had pointed me too and the one I discovered. I made ‘reconnaissance’ drawings of those places as they are now, just like my own great-grandfather Joe had done during his time when he was on the lookout with his friend Samuel. This resulted in an accordion fold sketchbook with three landscapes and with the nightly videofootage, i made a short film retracing the exact route I had finally discovered.
For the exhibition, with a group of 16 different artist each having their own output and collaborations, we presented our work as a common project: Philippe presented his personal work and 5 new portraits of our protagonists. Julian analysed and reworked a letter, in fourfold, of Molly English that she had sent during WWII to Kathleen Molloy, a relative in Waterford. He also presented four postcards – genuine WWI mail from soldiers to their family – he had erased to write a personal message to his grandfather. A third piece of his is a meticulous description of one of Philippes historical items: the doorknob of his great-grandfathers office. He also wrote a text on the wall as a reflection the common path we had walked.
My work consists of the sketchbook and the video called ‘The Field’
Together with Yves Geunes, we created an interface to browse alternatively through the archive that is our groups ever expanding body of work: the Fictive Archive Investigations…
In het kader van de 95ste IJzerbedevaart ging ik op bezoek bij moraalfilosoof Ludo Abicht, voor een diepte-interview over zijn parcours als filosoof, als actor in de Vlaamse beweging en over de vragen die de hedendaage ontwikkelingen zich in dat perspectief opwerpen. Uit het gesprek van meer dan twee uur lichtten we drie fragmenten voor de traditionele bedevaart op de weide in Diksmuide. Voor de geïnteresseerde werd ook een strak gemonteerde 52-minuten versie gemaakt van het hele gesprek: basismateriaal voor een verdere uitwerking. Kaderend in het onderzoek, bewaring en ontsluiting van de geschiedenis van de Vlaamse beweging die het Museum aan de IJzer de komende jaren verder uitwerkt via dergelijke gesprekken met oudgedienden en getuigen van die geschiedenis.
Drie crisissen
We hebben een opdracht
De opdracht verandert
Voor de hardcore geïnteresseerden, de 52minuten versie van het bijna twee uur durende gesprek:
Soundbite fragments from an interview (in dutch) with Pablo Fernandez Alonso, first-line aid worker at Vluchtelingenwerk Vlaanderen on the refugee issue in the perspective of the war in Ukraine.
The latest production in the non-cultural field: an online video campaign for CVO Lethas. CVO stands for ‘centre for adult education’. It’s a school that provides and specializes in education for non-native speakers from all backgrounds (i.e. ‘newcomers’ as well as ‘expats’, what makes it an intriguing mix) to learn dutch, french and english as well as providing a secundary education for those who couldn’t finish it within the classical school system.
I was asked to write and create a campaign video for the school’s activities to be presented at the inaugural event of the new campus and mainwhile create a social media campaign. After a first contact we swiftly decided on the scenario, look and feel and created these little films made interely with actual students and teachers. No acting involved, unless the voluntary cooperation of students who took it up as the engagement they felt due for the education and environment provided.
Na de honderdjarige herdenking van de eerste IJzerbedevaart in 2020 kreeg ik dit jaar weer de opdracht om een nieuwe IJzerbedevaart in elkaar te boksen. Een hele uitdaging om een tweede editie op mijn conto te schrijven en tegelijk de vernieuwing in het herdenken van deze honderdjarige traditie door te voeren. De thema’s vrede, vrijheid en verdraagzaamheid blijven uiteraard centraal staan, en na de insteek van het vorig jaar, om die plek weer een vrijplaats te laten zijn voor de hedendaagse stemmen in het perspectief van die honderdjarige traditie, was het geen sinecure om die stemmen mee te krijgen op die plek, in die traditie. Tegelijk was de opdracht er om de bedevaart niet enkel voor die dag klaar te stomen maar ook te zorgen voor een langduriger effect.
Ik ging aan de slag met schrijfster en regisseur Kathelijn Vervarcke en we werkten verschillende pistes uit waaruit we een IJzerbedevaart konden samenstellen. Zo kwamen we tot de realisatie van twee scenario’s rond de figuur van Lode De Boninge die ook in een interview met historici Prof.Dr. Jos Monballyu en Francis Weyns werd geduid.
Een eerste kortfilm van Kathelijn die deze zomer werd gedraaid, “Elke tijd zijn Lode” bekijkt het verhaal van De Boninge vanuit verschillende periodes in de geschiedenis, en werd in een ‘quasi-historische’ stijl opgenomen. We bootsten archiefbeelden na uit die tijden en doorspekten die met een mogelijks persoonlijke blik van De Boninge, vanuit de biechtstoel. Het materiaal moet ook dienen als educatief pakket voor leerlingen van de derde graad, dus staken we er doelbewust historische vormfouten in, zodat jongeren echt van vals beeldmateriaal leren herkennen.
“Lode De Boninge, eigenlijk Louis” is een rechtbankdrama (en ook dat is de klucht) van de hand van Kathelijne en haar Dakbroeders, waarbij de ‘kritische toponymie’ op flessen wordt getrokken. Naar analogie met de bedenkingen bij de ‘Verschaeve straten’ gaan we dieper in op het in vraag stellen van de historische feiten in het perspectief van de hedendaagse vragen die ze oproepen. Ook deze kortfilm maakt deel uit van het lespakket dat werd voorbereid.
Twee historici werpen vervolgens hun licht op de figuur van Lode De Boninge: Prof.dr. Jos Monballyu combineert zijn twee vakgebieden, recht en geschiedenis, en bestudeerde, naast een uitvoerig oeuvre over heksenvervolgingen, de rechtzaken die tijdens en na WO1 tegen vlaamsgezinden werden gevoerd. Hij plaatst het mythevormend discours over de IJzerheld De Boninge in het perspectief van de feitelijke vervolgingen en veroordelingen. Francis Weyns dan weer is de auteur van de eindverhandeling (RUG) die de geschiedenis van de IJzerbedevaarten in het interbellum bestudeerde en waar we al uitvoerig uit hebben geput voor de tentoonstelling en IJzerbedevaart editie van 2020. Hij beschrijft hoe de mythevorming ontstaat binnen een organisatie die balanceert tussen radicaal pascifisme en rabiaat nationalisme.
Extra element dit jaar was een uitvoerig interview die ik had met Nelly Maes, dit jaar 80, die op de bedevaart -eindelijk- het woord kreeg. Als voorbereiding op haar bijdrage en ook omdat het nu eenmaal belangrijk is als museum om die flamingante geschiedenis te bewaren en ontsluiten, had ik een uitvoerig gesprek met iemand die die bewogen geschiedenis van dichtbij heeft meegemaakt en de delicate balans altijd in perspectief heeft gezet.
Uiteindelijk was het resultaat een ‘klassieke’ bedevaart aan de voet van de toren met, naast Nelly Maes dus, bijdragen van Kristin De Winter, over het werk van het Vlaams Vredesinstituut, en Wim Claeys die drie liederen bracht: een fragment uit zijn voorstelling “IJzer” waarbij WO1 als een banale familieruzie wordt bekeken, een lied van Stan Hodister uit 1917, “Wij Mannen”, dat ook het liederlijke leven achter het front beschrijft, en “k’zou zo gere willen leven”, het anti-oorlogslied van Walter De Buck. Traditioneel werd de (mea culpa, dit jaar iets te lang uitgevallen!) IJzerbedevaart afgesloten met een bijdrage van voorzitter Paul De Belder en de bloemenhulde naar de crypte.
The ‘Heldenhulde’ Headstone Joe English designed for the flemish soldiers during WWI. Using a celtic cross is a nice example of cultural appropriation, inspired by his Irish roots.
The family archive has proven to be a great source of inspiration. Two photography projects sprouted from the historical research: ‘Met Kop en Schouders‘ is an exhibition commissioned by ADVN to accompany the research, publication and database about ‘Heldenhulde‘. English designed the headstones this organisation provided during WW1. In ‘Mystic Land‘ I went on a pilgrimage to all the places he was during the war, resulting in a series of landscapes reflecting on the state of our world 100 years later.
Diving into that history for over a decade now, historical research in general and the history of flemish nationalism specifically, has become a constant element in my work. It has inspired me to setup projects like the ‘archive of untold stories‘ or even ‘byebye leopold‘.
I’m now also on the board of directors of the ‘Museum aan de IJzer‘, commonly known as the ‘IJzerbedevaartcomité‘. Working in that field gives me the opportunity to keep a close watch on what’s happening in the realms of nationalism today and I can voice my perspective on the matter. It’s also how I became the director of the renewed ‘IJzerbedevaart’ in 2020 and the one in 2021. Those annual pilgrimages voiced the revendications of the flemish emancipation movement for more than a century. Looking back on that history from our current perspective, it gives a tremendous array of themes to reflect on the current states of politics and society.
Discover the historical research about Joe English, in dutch, at www.joe-english-kunstschilder.be where you’ll also find the newsletters (44 and counting!) that I have done the layout for since 2017.
Joe English, Leven & Werk
Biographical video on the life of my great-grandfather (1882-1918), painter and soldier who died during WW1, later a symbol of the flemish nationalist movement. The video was produced for an exhibition of his work back in 2008 and used in lectures.
Er zijn ongetwijfeld mensen die helemaal niet weten wat ik in’t dagelijks leven allemaal doe, laat staan dat ik bezig ben met zoiets archaïsch als een IJzerbedevaart. ’t is simpel: Het is mijn familiaal erfgoed, omdat ze mijn overgrootvader als eerste symbool van die ontvoogdingsstrijd hebben gekozen. Ik ben daardoor zo’n beetje een specialist in die materie geworden en gebruik die kennis zowel om erfgoedmatig als artistiek werk te leveren. Daardoor werd ik gevraagd om in de AV van het Museum aan de IJzer te stappen die die site beheert en die geschiedenis daar in het museum ontsluit. Ja dat is het IJzerbedevaartcomite eigenlijk: ge kunt maar beter mee aan’t stuur zitten als je wil werken aan dat erfgoed en de lessen die je uit die geschiedenis haalt. Dat moest allemaal niet veel ruchtbaarheid krijgen, dat is werk achter de schermen, van een plek die al lang niet meer dat zwaarwichtig symbool is in een huidig politiek en maatschappelijk klimaat maar wel de historische basis vormt van de vlaams nationalistische partijen van nu. Het is ook wat nostalgie als Diksmuidse Brusselaar denk ik eigenlijk…
En dan wordt je gevraagd om van die jubileum editie weer een èchte bedevaart te maken, en ze schuiven een titel onder je neus: ‘Klaar voor de toekomst’… Je krijgt zo goed als carte blanche en door corona komt het uiteindelijk allemaal op één paar schouders terecht en moet het film worden in plaats van live. En dan begin je te puzzelen aan zo’n verhaal van 100 jaar en wat dat kan betekenen voor de toekomst. Welke stemmen wil je dan aan bod laten komen op zo’n plek?Mijn concept was simpel: Honderd jaar geleden kozen die Vlaams-nationalisten een kunstenaar als symbool voor hun strijd tegen een discriminatie die ze hadden ervaren. Honderd jaar na die eerste hulde drukken de zelfverklaarde erfgenamen van die beweging zich met een onwaarschijnlijk dédain uit over hun kunstenaars.
Wel, laat ik dan op die plek, die voor die Vlaams nationalisten het symbool is voor hun strijd tegen onrecht, de kunstenaars weer aan het woord die van onrecht wel iets kennen: Fleur Pierets over haar engagement, Hind Eljadid ging aan de slag met de pascifistische gedichten van Wouter Debruyne die daar in de jaren ’80 werden gebracht en Tom Kestens heeft het klappen van de zweep in de cultuursector sinds november proberen om te turnen naar iets positiefs. Augustijn bracht twee liedjes, eentje over de zoon van uw vader zijn, in zijn geval is dat Willem Vermandere. Bleri Lleshi mocht afsluiten met een dwarsdoorsnede van de boodschap die hij neerpende in “Wat na corona: brief aan Vlaanderen” (en die potverdikke spontaan applaus kreeg na zijn tussenkomst. ‘Tjakkaaa!’-stond ik daar een vreugdedansje te doen achterin de regie!) Traditioneel zat er ook de pascifistische boodschap in van VOS Vlaamse Vredesvereniging over 75jaar atoombewapening na de bommen op Hiroshima en Nagasaki, gebracht door jong en oud. Dat alles sluit dan af met de speech van de voorzitter, Paul De Belder, die al graag eens knuppels in vlaamse hoenderhokken gooit. Het is doorspekt met mijn interpretatie van dat historisch relaas en een massa archiefbeelden (die ik ook in de video’s voor de tentoonstelling heb moeten verwerken, ook dat is er trouwens: een tentoonstelling over die 100 jaar) Maar, ‘t geestigste was dit: op zoek gaan naar de petite histoire in die geschiedenis, van een generatie die heel andere tijden heeft meegemaakt. Bomma’s en bompa’s die vertellen over den ouden tijd in Diksmuide.
Onthou vooral dit: het is een aanzet tot discussie, dialoog en reflectie, geen conclusie ervan. Ik hoop hier veel commentaar op te krijgen eigenlijk. De N-VA prominenten zaten vooraan, de KVHV petjes en lintjes waren er ook, naast de vele grijsaards. Allemaal traditionele elementen, net zoals de bloemenhulde en de vlaggenstoet. De vlaamse leeuw is daar luidkeels door mondmaskers gezongen geweest en ik heb meegedaan. et alors? Ja zeg, is alles dan aangebrand door die kloothommels? (t’is zoals nog eens naar de mis moeten gaan als ongelovige: ga je dan ter communie ook al geloof je niet? Omdat het nog eens mag gelijk vroeger…)
De toekomst voor die plek is duidelijk: intersectioneel aan de slag gaan met al wie onrecht ervaart en aankaart, een forum bieden voor wie op de barricaden staat, en dat in die geschiedenis van 100jaar ijzerbedevaarten en vlaamse beweging inbedden.
Ga er even voor zitten, want ’t is slow cinema… goed voor een uur en twaalf minuten.
De presentatie van het nieuw mobiliteitsplan voor Tervuren door de schepen van mobiliteit. Camerawerk door Jan Locus, regie, montage en motion graphics door mezelf.
The presentation of the new mobility scheme for the city of Tervuren, by the alderman. Camera by Jan Locus, direction, edit and motion graphics by myself.
Amidst the corona lockdown period, the people from start-up company Scaled Access got in touch because they wanted to present their product through the LinkedIn platform. I already worked for them when it still was named ‘miaa guard’, but this time there was an extra challenge, given the impossibility to come together. Ater sending carefull directing instructions by mail, the CEO just had to do everything by himself (hence the empty offices) and all the raw footage was transferred. Basically it’s infographics supporting a complex explanation about a whole new system of sharing and authorisation; geek stuff.
During the easter holiday, I teamed up with the guys at Piazza del’ Arte again for a Medialab workshop with the youngsters at JES Luchtbal. Omar, Doha and I went out and about in Luchtbal, the Antwerp district squeezed between the harbour, industrial sites and the highway, resulting in this little film.
